HİTİT DÖNEMİ KABARTMALI VAZOLARI

     Hitit çanak çömleğini incelediğimiz zaman büyük bir kısmı seri üretim olarak nitelendirilirken küçük bir yüzdesi ise sıra dışı kaliteyi sergilemektedir. Bu sıra dışı kalite özgün niteliklere sahiptir. Bir vazo dışına aplike edilmiş insan figürlü sahneler Hitit sanatının özgün niteliklerindendir.
Vazoların günlük hayatta sıvı saklama kapları olarak kullanılmasının yanında kült törenlerinde kullanıldığı da düşünülmektedir. Kabartmalı Hitit vazoları ise Hititlerin libasyon (sıvı sunumu) kapları içinde önemli bir yer oluşturmaktadır. Eski Hitit Dönemi’ne ait boyalı ve kabartmalı kült vazolarında dinsel bayram törenlerinin çeşitli safhaları betimlenmiştir. Bu kabartmalı vazolar günümüze Eskiyapar Höyüğü, İnandık Höyük, Bitik Höyük ve Hüseyindede Höyüğü gibi merkezlerden gelmiştir. Bu vazoların birkaçı; İnandık Vazosu, Hüseyindede Vazosu (A Büyük) ve Hüseyindede Vazosu (B Küçük), Bitik Vazosu, Eskiyapar Boğa Vazosu, Alaca Höyük Kabartmalı Vazo Parçası ve Eskiyapar Kabartmalı Vazo Parçası şeklinde sıralandırılabilir.


İnandık Vazosu

     İ.Ö.1600’lü yıllarda yapıldığı düşünülen bu eser Eski Hitit Dönemi’ne aittir. Hititlerin bir kült merkezi olan Hanhana’da (Çankırı İnandık Köyü) bulunmuştur. Ağız kısmının kenarında kanalımsı bir yapı bulunur. Bu kanalın üstünde ağızları delik olan dört adet boğa başı figürü vardır. Bu kendine has ve değişik doldurulma tekniği sağlayan boğalar nedeniyle vazonun o dönemde kutsal içki sunma kabı görevi gördüğü düşünülmektedir. Bu vazonun diğer bir özelliği ise, boyun kısmının ve gövdesinin kabartma figürlerle donatılmış olmasıdır. Bakıldığında 6 kat frizden oluşmakta ve 60’a yakın motife sahiptir. Bu frizlerde çeşitli çalgılar çalan müzisyenler, dansçılar ve akrobatların yanı sıra tanrı ve tanrıçalar, kutsal hayvanlar, kutsal içki sunan ve kurban kesen rahipler bulunur. Ayrıca tapınak, sunak, kap kaçak gibi figürlere de yer verilmiştir. Bu figürler, Hitit geleneklerine göre düzenlenmiş ve organize edilmiş bir “kutsal evlilik” törenini alttan başlayarak vazonun yukarı kısmına doğru anlatmaktadır. Törenin son bölümünde “kutsal birleşme” de figürler sayesinde canlandırılmıştır. Hititlilerin evliliğe ve diğer törenlere verdiği önem sayesinde bu güzel başyapıt ortaya çıkmıştır. Bir Hitit başyapıtı olan İnandık Vazosu sayesinde Hititlerin yaşam tarzları hatta çaldıkları çalgılara kadar bilgi elde etmek mümkündür.

Hüseyindede Vazosu (A Büyük)

     Çorum’da Hüseyindede Tepesi adlı yerleşimin bir dini bina deposundan ele geçmiştir. İ.Ö. 16.yüzyıl sanatının gelişmiş bir örneğidir. Vazonun ağız üzerindeki kanallara bağlı boğa başları ve tekne bulunur. Bu özelliği bizlere aynı zamanda libasyon kabı olarak kullanıldığını söylemektedir. Vazo gövdesinde dört friz vardır. Frizlerin en geniş ve gösterişlisi üçüncü frizdir. En alt frizde Teşup’un (Fırtına Tanrısı) kutsal boğaları betimlenir. Kulplar arasındaki frizde ise sunu ve ibadet konusu betimlenmiştir. Vazonun üzerinde en dikkati çeken figürlerden birisi de arp müzik aleti figürüdür. Bu bilinen en eski arp motifidir. Kabartmalı vazoların ve dini törenlerin değişmeyen bir konusu olan eğlence bu vazo üzerinde de dansçılar, akrobatlar ve müzisyenler gibi figürlerle görülmektedir. Tarım yılının başlangıcında kutlanan çeşitli yerel bayramlardan biri canlandırılmıştır.

Hüseyindede Vazosu (B Küçük)

     Sadece bir adet frize sahiptir. Kulpları yoktur. Vazo üzerinde bulunan tek frizde Ege ve Suriye örneklerinden de tanınan “boğa üzerinde durma/boğa üzerinden atlama” sahnesine sahiptir. Bu sahnenin baş ve sonlarında yine kadın ve erkek dansçılar ve çeşitli çalgılar çalan müzisyenler bulunur.


Bitik Vazosu

     Ankara Bitik’te raslantısal olarak ele geçmiştir. Kabartmalarla bezeli bu vazo Eski Hitit Dönemi’ne aittir. Vazonun en önemli özelliği Dünya tarihindeki en eski evlenme tasvirini üzerinde taşımasıdır. Günümüzde Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir. Betimlemelerde damat sağ taraftayken gelin sol taraftadır ve bu Hitit protokolü Roma Dönemine hatta oradan Avrupa’ya kadar ulaşmıştır. Vazo üzerindeki kabartmalarda damat tıpkı günümüzdeki gibi gelinin duvağını açmaktadır. Bu evlenen çiftin soylu olduğu düşünülmektedir. Hitit’te evliliğin ve dinsel törenlerin önemli olduğunu belirtmiştik. Hitit dininde evlenme Fırtına Tanrısı ve ana tanrıçanın evliliğini simgelerken bu vazo üzerindeki kabartmalar E.Akurgal’a göre Hatti (erkek baş tanrısı) ve Hurri’nin (ana tanrıça) evliliğini simgelemiştir.

Hitit Kabartmalı Vazoları konusunca varılacak en genel yargıların başında Hititlerin eğlence anlayışlarını ve buna verdikleri önemin büyüklüğünü anlamaktayız. Aynı zamanda Hititlerde evliliğin öneminin hem genel hem de özel bir yargısının olduğu sonucuna varılmaktadır. Birçok bayrama sahip olan Hitit’in bayram kutlamaları hakkında bu vazolar sayesinde bilgi edinmekteyiz. Bulundukları dönemin kıyafetleri, dini inanışları, yaşam tarzları, eğlence stilleri gibi birçok konu hakkında bizleri aydınlatan bu vazolara teşekkür borçluyuz.